Het Boterkerkje is een van de oudste kerkgebouwen in de regio. Het dateert van 1125. Is het kerkje van buiten al van een ongekende schoonheid, bij het betreden van dit gebouw dalen de eeuwen op je neer. Het prachtige zadeldak, de muren met hun bescheiden ramen, het unieke orgel: de bezoeker betreedt een betoverende, authentiek wereld die uitnodigt tot inspirerende activiteiten.
Het Boterkerkje - het oudste monument van Oirschot - is een bijzonder karaktervol gebouw. Sober en bescheiden, maar ook solide en sterk staat het al zo’n negen eeuwen, vanaf het begin van de twaalfde eeuw, aan het Vrijthof. De muren zijn opgetrokken van tufsteen, oorspronkelijk uit de Eifel. Vermoedelijk is hier echter al sprake van hergebruik van stenen van een in verval geraakt Romeins gebouw in de omgeving.
Romaanse stijl
De kerk is …
Het Boterkerkje is een van de oudste kerkgebouwen in de regio. Het dateert van 1125. Is het kerkje van buiten al van een ongekende schoonheid, bij het betreden van dit gebouw dalen de eeuwen op je neer. Het prachtige zadeldak, de muren met hun bescheiden ramen, het unieke orgel: de bezoeker betreedt een betoverende, authentiek wereld die uitnodigt tot inspirerende activiteiten.
Het Boterkerkje - het oudste monument van Oirschot - is een bijzonder karaktervol gebouw. Sober en bescheiden, maar ook solide en sterk staat het al zo’n negen eeuwen, vanaf het begin van de twaalfde eeuw, aan het Vrijthof. De muren zijn opgetrokken van tufsteen, oorspronkelijk uit de Eifel. Vermoedelijk is hier echter al sprake van hergebruik van stenen van een in verval geraakt Romeins gebouw in de omgeving.
Romaanse stijl
De kerk is begonnen als rooms-katholieke kerk en was gewijd aan Maria. Het is een schoolvoorbeeld van de Romaanse bouwstijl. In de westgevel is dat het meest herkenbaar in vier spaarvelden, aan de bovenzijde afgerond met vier rondboogjes. In deze beginperiode was er aan de oostgevel een koorgedeelte van zes bij negen meter. Dit koor bood aan alle leden van het kapittel. Zij zaten in een halve kring op banken tegen de buitenmuren. Dit romaanse koor is later vervangen door een gotisch koor met meer puntige vormen, spitsbogen, hogere ramen dat hoger was dan het schip van de kerk. Tegelijk met het gotische koor krijgt het kerkje een nieuwe houten kapconstructie, die nu volledig in het zicht is. Nog meer dan de helft van de eikenhouten gespannen dateert nog uit die periode.
Op het tweede plan
Het Mariakerkje – ook wel Onze Lieve Vrouwekerk genoemd - raakte rond 1268 op het tweede plan. In die periode werd een nieuwe, veel grotere kerk gebouwd op de Markt: de Sint-Petruskerk. Normaal gesproken werd een gotische kerk bovenop zijn romaanse voorganger gebouwd, maar daarvoor was te weinig plaats aan het Vrijthof: het zou de redding blijken van het Boterkerkje. Het gebouw aan het Vrijthof bleef kennelijk wel in gebruik en werd vanaf die tijd als ‘kapel’ aangeduid. Na een grote dorpsbrand in 1623 verplaatst de markt zich naar de nieuwe kerk en wordt het Vrijtof ten noorden van het kerkje volgebouwd, met o.a. restaurant De Zwaan.
Boterwaag
Wanneer de protestanten het in Brabant voor het zeggen krijgen, heeft dat ook gevolgen voor het gebruik van de kerkgebouwen in Oirschot. De protestanten gebruiken – hoe klein in getal ook – de grote Petruskerk. Het wordt de rooms-katholieken zelfs niet toegestaan het kleine kerkje aan het Vrijthof te gebruiken. In 1648 wordt vergunning aangevraagd voor gebruik als boterwaag: op marktdagen blijft de boter lekker koel tussen de dikke muren. Vandaar de ‘bijnaam’ Boterkerkje.
Hervormd kerkje
In 1799 wordt het besluit genomen dat de grote Petruskerk terug moet naar de rooms-katholieke gemeenschap. De kleine kerk wordt toegewezen aan de ‘hervormden’. Zij nemen het kerkje na herstelwerkzaamheden in 1800 in gebruik. In 1804 schaffen ze het huidige pijporgel aan (in 1751 gebouwd door de Middelburgse orgelbouwer Ludovicus de Backer). In 1880 wordt het grote gotische koor wegens bouwvalligheid afgebroken.
Restauratie
In 1960/1961 vindt een grote restauratie plaats waarbij het oorspronkelijke romaanse karakter zoveel mogelijk wordt hersteld. Tot ongeveer 2015 zijn er nog elke zondag kerkdiensten van de Protestantse gemeente Best, Oirschot en de Beerzen, maar het zwaartepunt van de kerkelijke activiteiten ligt dan al lang in Best. Nu wordt de kerk nog slechts incidenteel voor kerkdiensten van de protestantse gemeente gebruikt. Vanaf 2020 is het niet langer en officieel godshuis, hoewel er met enige regelmaat nog steeds diensten worden gehouden. Maar het kerkje wordt nu voornamelijk gebruikt voor exposities, concerten, lezingen en workshops, naast bruiloften en uitvaarten.
