Natuurgebied De Mortelen en Landgoed Heerenbeek

Wandelen door het Brabantse platteland, zoals het vroeger was; dat doe je in het schitterende natuurgebied De Mortelen. De naam 'Mortelen' betekent op weke, zachte grond.

De Mortelen is het westelijk gedeelte van de beheerseenheid Mortelen en Scheeken, in bezit van de Stichting Brabants Landschap. De Mortelen vormen een schakel in het Groene Woud, een keten van grote natuurgebieden in Midden-Brabant van Tilburg tot Schijndel. 

Startpunten voor je wandeling zijn de gezellige buitenlocaties Hoeve 1827 en De Vrolijke Jager, beide aan de Oude Grintweg.

Het kleinschalige cultuurlandschap van De Mortelen is van hoge waarde. Vaak is dit in Noord-Brabant door ruilverkaveling verloren is gegaan. In het gebied wandel je door een coulissenlandschap met populierenbos en met stukken hakhoutbos, bomenlanen, ruige weilanden en houtwallen. Maar ook loop je langs sloten en beekjes. Onderweg kom je het mooie witte kasteel Heerenbeek en verschillende langgevelboerderijen tegen.

De Mortelen is een laag gebied ten noorden van de Midden-Brabantse dekzandrug. Dit  gebied was te drassig om intensief bewoond te worden. Ook nu is er nog weinig bewoning.
Het zogenaamde hoevenlandschap is rond 1100 ontstaan. De avonturiers onder de dorpelingen trokken de natte wildernis in en vestigden zich daar op de wat hogere en drogere stukken, de zogenaamde donken. Rond de hoeven begon men met schop of ploeg moeizaam de natte en zware grond te ontginnen. Wanneer men dan daarbij lemige grond stuitte, werd het stukje grond verder ongemoeid gelaten. Zo ontstond een patroon van zeer grillig gevormde percelen, die het gebied tot op de dag van vandaag een intiem karakter geven. In het gebied liggen de landgoederen Heerenbeek en Velder met oude bospercelen. 

In de loop van de 19e eeuw werd de overgebleven heide bebost, en omstreeks de helft van die eeuw waren er nog maar kleine stukjes heide over die vanaf het einde van de 19e eeuw ook ontgonnen werden.

De weinige boerderijen in De Mortelen liggen op plaatsen waar in ieder geval in 1850, en waarschijnlijk veel eerder, al bebouwing was. Ook de wegen in het gebied hebben al een dergelijke ouderdom. 

In De Mortelen wisselen bloemrijke graslanden, prachtige bolle akkertjes, bossen met een rijke ondergroei van bosanemonen, speenkruid en slanke sleutelbloem, knoestige oude houtwallen, statige bomenrijen, poelen en kleine watertjes met kruidige oevers elkaar af.

Landgoed Heerenbeek

Heerenbeek is de naam van een landgoed dat deel uitmaakt zich bevindt in het noorden van de gemeente Oirschot. Het maakt deel uit van het gebied De Mortelen en Scheeken van de Stichting Het Brabants Landschap.
In 1303 geeft de Hertog van Brabant Jan II een stuk grond aan de Vering aan de Abdij van Park te Leuven en voegt daar in de loop der jaren nog het nodige aan toe. Al snel wordt er een hoeve gebouwd en worden de gronden “in cultuur” gebracht. In de 15e eeuw wordt het geheel door de abdij verpacht. In 1628 wordt de huidige aanwezige Vlaamse schuur achter het landhuis gebouwd door pachter Peter Maertens van Collenbergh. Deze schuur is het oudste gebouw op het landgoed; het is een rijksmonument. 

Het landhuis stamt uit 1864 en geeft een typerend beeld landhuizen uit die periode. Het huis heeft verschillende bewoners gehad, waarvan slechts één familie van adel, de familie Van Coehoorn. Dit gemeentelijk monument heeft wit gepleisterde muren en hangtorens. Daardoor lijkt het op een kasteeltje. In 1998 heeft in het landhuis een brand gewoed die het interieur van het huis geheel verwoestte. Het huis werd volledig hersteld en wordt nu particulier bewoond. 
Het landgoed met zijn prachtige wandelroutes  is het gehele jaar vrij toegankelijk; de tuin en de gebouwen zijn niet opengesteld voor het publiek.