Zuiderwaterlinie etappe 10: Vlijmen - Lith

Beschrijving

• Pas op voor de draak
  Den Bosch, ’s-Hertogenbosch, Silva Ducis, Oeteldonk, De Moerasdraak: de hoofdstad van Noord-Brabant heeft veel verschillende namen. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog had de vestingstad bovendien de reputatie onneembaar te zijn, dankzij het omliggende moeras (vandaag de Moerputten en de Bossche Broek).
• Historische bezienswaardigheden in 's-Hertogenbosch
  Als je even tijd hebt, is een omweg door het centrum van vestingstad ’s-Hertogenbosch aan te raden. Niet ver van de binnenstad vind je Fort Orthen en Fort Willem Maria. Laatstgenoemd fort had een dubbel doel: de stad beschermen, maar ook haar inwoners in de gaten houden in opdracht van de Nederlandse Republiek. Sinds die tijd staat het bouwwerk bekend als ‘de Citadel’ of ‘de Papenbril’. In het Bastionder verderop vind je een bezoekerscentrum met uitleg over de Bossche vestingwerken. Het is de ideale vertrekplaats voor een tochtje over de vestingwallen of langere wandelingen door natuurgebied het Bossche Broek en de Pettelaarse Schans.
• Inundatiegebied bij s'-Hertogenbosch
  Bovenlangs ’s-Hertogenbosch wandel je door natuurgebied de Diezemonding. Dit is een voormalig inundatiegebied dat onder water gezet kon worden ter bescherming van ’s-Hertogenbosch. Tegenwoordig is het een plek voor bijzondere dieren, zoals konikpaarden en een kudde rode geuzen (runderen).
• Verborgen fort naast de Maas 
  Fort Crèvecoeur is een 16de-eeuws fort, verborgen in de natuur. Hoewel het fort er vandaag verwilderd bij ligt, speelde het een belangrijke rol in de militaire geschiedenis van ‘s-Hertogenbosch. Het fort werd eeuwenlang veroverd en heroverd. Zo kwam het in Hollandse, Franse, Spaanse én Duitse handen. Schrik niet als je er nog soldaten ziet rondlopen: tegenwoordig gebruikt de Genie het voormalige fort als militair depot en oefenterrein.
• Tip: ontdek ook de opmerkelijke vestingwerken in de nabijgelegen plaatsen Vught en Sint-Michielsgestel. Achterin dit boekje bij ‘Extra bezienswaardigheden buiten de route’ lees je er meer over.
• Wandelen met de Maas als gids
  Laat de drukte van de stad achter je en wandel door het rustgevende landschap langs de Maas. Vanaf de dijken geniet je van mooie vergezichten over het water aan de ene kant en van de rijke landschappen aan de andere kant. Maar laat je niet misleiden door de kalme sfeer. Het leven aan de Maas was niet altijd zo sereen.
• Maasuiterwaarden: een natuurparadijs
  Vandaag de dag is het polderlandschap achter de dijk, natuurgebied de Maasuiterwaarden, een ideale plek voor fauna en flora. Om de rivier weer aantrekkelijk te maken voor planten en dieren, worden de oevers en uiterwaarden op veel plekken langs de Maas opnieuw natuurlijker gemaakt. Zo ontstaat er weer een geleidelijke overgang van water naar land: een beter leefgebied voor planten, vissen en ander waterleven.
• Wandelen via de Empelsedijk naar Gewande
  Via de Empelsedijk wandel je naast de kronkelende en slingerende Maas. Je loopt nog voorbij het idyllische dorpje Oud-Empel, waarna je opnieuw terechtkomt in de Maasuiterwaarden richting Gewande. Hier kun je goed zien dat de Empelsedijk wat hoger ligt dan de rest van het landschap. Wat later kom je bij de sluis van Empel. Wandel verder op de Empelsedijk. Na een tijdje krijg je af en toe zicht op de Groote Wiel.
• Als je bij het verlaten van Gewande nog zin hebt in extra historische informatie over de geschiedenis van de regio, kun je het museum van het Hertogsgemaal bezoeken. Volg hiervoor een klein stukje de Rosmalensedijk. Let wel, het museum is niet altijd geopend dus kijk op voorhand even de openingstijden na.
• Rivier als offerplek 
  Rivieren hadden een bijzondere betekenis in de late ijzertijd en de Romeinse tijd. Mogelijk waren ze verbonden met een god. In ieder geval werden er regelmatig voorwerpen in rivieren gegooid, zoals in de Maas tussen Lith en Kessel. Bij het uitbaggeren van de Lithse Ham in de jaren ‘70 en ‘80 is dan ook een enorm aantal archeologische voorwerpen gevonden. Bronzen ketels, zwaarden, gordelhaken en kledingspelden wijzen erop dat dit een bijzondere plek was in de late ijzertijd. De menselijke skeletresten wijzen bovendien op mensenoffers. Op dezelfde plaats als de cultusplaats uit de ijzertijd werd in de Romeinse tijd een grote tempel gebouwd.
• Aan de polderkant van de dijk ligt het Soldatenwiel. Deze diepe plas is in 1795 ontstaan na een dijkdoorbraak. Het wiel dankt zijn naam aan de Franse soldaten die erin verdronken zouden zijn.
• Caesar aan de Maas 
  Caesar? Ja, Caesar! Er is bewijs gevonden dat de Romeinse veldheer Julius Caesar rond het jaar 55 aanwezig was bij Empel en Lith. Er zijn Romeinse resten gevonden die duiden op een strijd tussen het Romeinse leger en een aantal Germaanse stammen. Tot nu toe was in Nederland geen enkele locatie in verband gebracht met de aanwezigheid van Caesar.
• Tip: steek de Maas over naar Gelderland en breng een bezoek aan Fort Sint Andries: een groots militair bouwwerk. Achter in dit boekje bij ‘Extra bezienswaardigheden buiten de route’ lees je er meer over.